TIR կոնվենցիա` TIR գրքույկի կիրառմամբ բեռների միջազգային փոխադրման մասին մաքսային կոնվենցիա, միջազգային համաձայնագիր, որն ընդունվել է 1975 թվականին ՄԱԿ-ի Եվրոպական տնտեսական հանձնաժողովի կողմից։ TIR համակարգը պարզեցնում է սահմանային ընթացակարգերը, նվազեցնելով մաքսային, տրանսպորտային և լոգիստիկ ընկերությունների վարչական բեռը: Այն զգալիորեն նվազեցնում է սահմանային անցակետերում սպասման ժամանակը՝ խնայելով ժամանակն ու գումարը: TIR կոնվենցիան ապացուցել է, որ այն հանդիսանում է Միավորված ազգերի կազմակերպության Եվրոպայի տնտեսական հանձնաժողովի (UNECE) հովանու ներքո ստեղծված ամենաարդյունավետ միջազգային իրավական փաստաթղթերից մեկը: Ներկա դրությամբ այն ունի 77 պայմանագրային կողմ, այդ թվում` Եվրոպական համայնքի պետություններ: Այն ընդգրկում է ողջ Եվրոպան, ինչպես նաև Հյուսիսային Աֆրիկայի և Մերձավոր ու Միջին Արևելքի մի շարք երկրներ: Ասիական երկրներն արդեն տեղեկացված են այս գլոբալ մաքսային տարանցման համակարգի կողմից ընձեռնվող հնարավորությունների մասին և նրանք հետաքրքրություն են ցուցաբերել մոտ ապագայում TIR կոնվենցիային միանալու հարցում: Ներկայումս արդեն Ամերիկայի Միացյալ Նահանգները և Կանադան, ինչպես նաև Հարավային Ամերիկայում Չիլին և Ուրուգվայը հանդիսանում են պայմանագրային կողմեր:

TIR համակարգի հաջողությունը կարելի է գնահատել նաև ըստ ամենամյա TIR գրքույկների բաշխման քանակի: 1952 թվականին թողարկվել էր շուրջ 3,000 TIR գրքույկ, որը կայուն կերպով ավելանալով 1960 թվականին հասել է 100,000-ի, իսկ այնուհետև 1970 թվականին` 800,000-ի: 1970-80-ական թվականներին TIR գրքույկների պահանջարկը տատանվել է 900,000-ի և 500,000-ի միջև: Սա կարելի է բացատրել Եվրոպական համայնքի ընդլայնմամբ, որի շրջանակներում Եվրոպական համայնքի տարածքում կիրառվել է ներքին տարանցման համակարգը և TIR գրքույկները չեն օգտագործվել մաքսային տարանցման գործողություններում՝ իր անդամ երկրների միջև: Եվրոպայի Արևելք – Արևմուտք առևտրի ընդլայնման արդյունքում, մասնավորապես սկսած 1989 թվականից, որը զուգակցվեց նաև միջազգային ավտոմոբիլային տրանսպորտի հսկայական աճի հետ, 1992 թվականին տրամադրված TIR գրքույկների քանակը գերազանցել է մեկ միլիոնը և 2006-ի տվյալներով հասել է մինչև 3,6 միլիոնի, որը իրենից ներկայացնում է օրեկան շուրջ 10,000 TIR համակարգով փոխադրում ավելի քան 55 երկրներում և ավելի քան 50,000 TIR սահմանային անցում:

Ազգային մաքսային մարմինների կողմից TIR գրքույկներ օգտագործելու համար լիազորված տրանսպորտային ընկերությունների թիվը կազմում է ավելի քան 38,000.2004 թվականին կենտրոնական Եվրոպայի մի շարք երկրների կողմից Եվրամիությանն անդամակցելը չհանգեցրեց Եվրոպայի այդ տարածաշրջանում TIR տրանսպորտային փոխադրումների նվազեցմանը: Միաժամանակ կանխատեսվում է, որ դեպի Մերձավոր Արևելքի և Ասիայի երկրներ և հակառակ ուղղությամբ կատարվող TIR տրանսպորտային փոխադրումները կշարունակեն աճել ապագայում:Ըստ էության, TIR մաքսային տարանցման համակարգի օգտագործման այդ հսկայական աճը կարելի է բացատրել TIR ռեժիմի հատուկ առանձնահատկություններով, որոնք միջազգային բեռնափոխադրումների պարագայում տրանսպորտային օպերատորներին և մաքսային մարմիններին բոլոր սահմանային անցակետերում առաջարկում են պարզ, ճկուն, ծախսարդյունավետ և անվտանգ մաքսային ռեժիմ: TIR համակարգը կոչված է առավելագույն կերպով դյուրացնելու միջազգային բեռնափոխադրումները` մաքսային դրոշմակնիքների կիրառմամբ: Համակարգը ապահովում է երկրներով տարանցումը անհրաժեշտ երաշխիքներով` զերծ պահելով մաքսային տուրքերի և հարկերի հետ կապված ռիսկերից: Հավասարակշռված պարտականություններ են սահմանվել մաքսային մարմինների և միջազգային առևտրում ներգրավված հանրության միջև:

ՀՀ Մաքսային առումով, TIR համակարգը`

• նվազեցնում է ազգային տարանցման համար սահմանված ընթացակարգերի պահանջները (սահմանային անցակետերում մաքսային վերահսկողության միջոցառումների առումով).
• զերծ է պահում թանկ աշխատուժի և սարքավորումների կիրառումից, որոնք կպահանջվեին տարանցիկ երկրներում ֆիզիկական ստուգումներ իրականացնելիս, քանի որ միայն պահանջվում է ստուգել դրոշմակնիքների առկայությունը և բեռի կամ բեռնարկղի արտաքին վիճակը ու ուղեկցող փաստաթղթերը.
• պաշտպանում է հնարավոր ռիսկային տուրքերից և հարկերից, որոնք երաշխավորված են մինչև 100,000 Եվրո ՝ յուրաքանչյուր TIR համակարգով փոխադրման համար.
• նվազեցնում է մաքսային մարմիններին ոչ պատշաճ տեղեկատվություն ներկայացնելու հետ կապված ռիսկերը

TIR համակարգը տրանսպորտային փոխադրողների համար`

• հնարավորություն է տալիս որպեսզի բեռները բոլոր պետական սահմաններով անցնեն մաքսային մարմինների կողմից նվազագույն միջամտությամբ և առանց ուշացումների.
• նվազեցնում է սահմանային անցակետերում սպասելու ժամանակը` համաձայն 1982թ. սահմանային անցակետերում բեռների հսկման ներդաշնակեցման մասին միջազգային կոնվենցիայի դրույթների (հավելված 8).
• ներմուծողներին և արտահանողներին հնարավորություն է տալիս իրենց կարիքներից ելնելով առավել հեշտությամբ ընտրել տրանսպորտային տեսակը, և ապահովում է, որպեսզի այդ առումով մաքսային հսկողության մարմինների կողմից բեռնափոխադրումների ժամանակ որևէ խոչընդոտ չստեղծվի.
• թույլ է տալիս օգտագործել պարզեցված փաստաթղթեր.
• հնարավորություն է տալիս մուտք գործել 80 երկիր.
• զերծ է պահում տարանցիկ սահմաններում տուրքերի և հարկերի համար երաշխիք տրամադրելու պահանջից.
• թույլ է տալիս փոքր և միջին տրանսպորտային փոխադրողներին մրցակցային հիմունքներով մուտք գործել համաշխարհային շուկաներ` իրենց առևտրային անկախության պահպանմամբ:

TIR համակարգը և միջազգային առևտուրը՝

• խրախուսում է միջազգային առևտրի զարգացումը անվտանգ և վերահսկվող միջավայրում` դյուրացնելով ավանդական խոչընդոտները, որոնք առկա են միջազգային բեռնափոխադրումներ կատարելիս.
• հնարավորություն է տալիս զգալիորեն տնտեսել տրանսպորտային ծախսերը` նվազեցնելով տարանցման հետ կապված ուշացումները.
• դյուրացնում է միջազգային առևտուրը: